Ali-şîr Nevâyîde 'Söz'ün Yorumu

Abstract

Özet

“Bir düşünceyi eksiksiz olarak anlatan kelime dizisi, lakırtı, kelam, laf, kavil” (TDK. TS, 1803) anlamındaki “söz, fiil veya nitelik türündeki bütün kavramları zihne taşıyan bir vasıta konumundadır.” (TDV. İA, 22:548) açıklamasında ifade bulan söz ve dolayısıyla da isim, İslam inanışında önemli bir yer tutmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’de Bakara 2/31’de geçen ve “Âdem’e isimlerin tümünü öğretti.” sözüyle kastedilen ve ‘kâinattaki varlıklar yaratılmadan evvel Tanrı katında adları biliniyordu. Bilinen isimlere uygun olarak varlık var edildi’ konusu acaba var oluş meselesi midir diye de düşünmek gerekir. Çünkü, “bir insanın bir ismi bilip müsemma (adlandırılan varlık) kendisine gösterildiğinde bilebilmesi ancak onun zatını bilmesine bağlıdır.” ve yine Yûsuf/40’ta “Sizin O’ndan başka taptıklarınız birtakım kuru isimlerden ibarettir ki onları siz ve atalarınız takmışsınızdır.” sözü ile esasen ‘zikrettiğiniz isimler herhangi bir müsemmaya sahip değildir. Bunlar yalnızca müsemması olmayan isimlerden ibarettir. Zira bu adlara göre onların o isimlerde var olduğuna inandığı şeylerin onlarda (karşılığını bulan) herhangi bir hakikati yoktur.” (el-Isfahani) açıklamasından da hareketle, burada kastedilen, sözün her üç türü (isim, fiil, edat) ve müsemmaların bizzat sahip oldukları suretleri midir? yani, sözün ortaya çıkması, varlığın bilinmesi ile mi mümkündür?

Alî-şîr Nevâyî, Garâ’ibü’s-Sıgar adlı eserinin söz redifli 228. gazelinde söz’e ilişkin bazı düşüncelerini aktarmıştır. Burada ve diğer bazı eserlerinde Nevâyî, 1- Sözü hangi özellikleriyle ele alarak değerlendirmektedir? 2- Sözün dört büyük dindeki yorumu nasıldır? Bunlara dair Nevâyî’de ipuçları bulunmakta mıdır? sorularından hareketle, çalışma, tarama yöntemiyle elde edilecek beyitlerin değerlendirilmesi ve dört büyük dinde söze dair bilgilerin gözden geçirilmesi suretiyle ele alınacaktır.