SİSTEMATİK YAKLAŞIMLA KELAM ARAŞTIRMALARI I-II

Abstract

Kulların fiileri, fiilin çoğulu olan ef’al kelimesiyle, kul anlamına gelen “abd”inçoğulu olan “ibâd” kavramının izafetinden oluşan bir terkiptir. Kelâmcılar insanlarınfiillerini “zorunlu/ızdırârî” ve “ihtiyarî” olmak üzere iki şekilde ele almaktadırlar.Kulların fiilleriyle ilgili ihtilafın odak noktasını kulun ihtiyârî fiilleri oluşturduğundan zorunlu fiillerle ilgili herhangi bir ihtilaf görülmemektedir. Burada ihtiyârî fiillerin mahlûk olup olmadığı önemli bir kelâmî probleme işaret etmektedir; ihtiyârlabirlikte, kesb başta olmak üzere diğer kavramlar da gündeme gelmektedir.1 Kullarınsevap ve cezaya müstehak olmaları neticede bu tercihe bağlanmakta olduğundan2meseleyi bu açıdan ele almak önem arz etmektedir.Öte yandan Kur’an’ın ilgili âyetlerine bakıldığında “cebr” ifade eden âyetlerlebirlikte “fiili kula nispet eden (tefviz)” âyetler de bulunmaktadır. Cebriyye mezhebibirinci gruptaki âyetleri alırken, Kaderiyye ve Mu‘tezile ikinci gruptaki âyetler üzerinde durmaktadır. Ehl-i sünnet kelâmcıları bu iki grup âyeti mezcederek kulun taatve masiyetinin de varlığına dikkat çekmek suretiyle sorumlu ve özgür bir varlık olmasını ispatlamaya çalışmıştır.