Tiyatroyla Düşünmek

Abstract

Aristoteles Poietika’nın VI. Bölümünde, bir tragedyanın mythos (eylem örgüsü), ethos (karakter), düşünce (dianoia), leksis (sözel ifade, dil), opsis (dekorasyon) ve melos’tan (melodi) oluşan 6 öğesinin bulunduğunu ve bunlar arasında en önemli öğenin mythos olduğunu ifade eder. Aristoteles aynı bölümün sonuna doğru “karaktersiz [aneu de ēthōn] bir tragedyanın olabileceğini fakat eylem örgüsü (mythos) olmaksızın bir tragedyanın mümkün olamayacağını” söyleyerek biz modernlerin kafasını fazlasıyla karıştırmıştır.Öte yandan eylemden bağımsız bir tragedya olamaz, ancak karakterler olmadan da bir tragedya olabilir. [1450a24-25] (...) Demek ki öykü tragedyanın temelidir, canı gibidir; karakterler de ikinci sırada gelir. [1450a38] [1]Bu ifadeyle karşılaşıldığında genellikle bir çeviri hatası olabileceği üzerinde durulur ya da bunun Aristoteles’in dilinde zaman zaman görülen bir muamma olabileceği söylenerek geçiştirilir. Bazı çevirmenler Aristoteles’in “karaktersiz” ifadesini yumuşatmaya çalışmışlardır. Örneğin G. M. A. Grube, yaptığı çeviride, “karakterizasyonu olmayan” [without characterization] ifadesini kullanarak Aristoteles’in ifadesini günümüz okurları için anlaşılır kılmaya çalışmıştır.[2] Aristoteles’in kullandığı “ethosu olmayan” ifadesi genellikle “karaktersiz” sözcüğüyle çevrildiğinde, dramatik bir form içerisinde karaktersiz bir oyunun mümkün olamayacağı düşünülmekte; bu yüzden de Aristoteles’in tam olarak “herhangi bir karakteri olmayan tragedyayı” kastetmediği, olsa olsa tragedyanın öğeleri arasındaki hiyerarşide karakterin eylem örgüsünden (mythos) sonra geldiğini vurgulamak için böyle bir ifade kullanmış olabileceği şeklinde yorumlar yapılır.[1] Aristoteles, Poietika, ç: Nazile Kalaycı, Bilim ve Sanat yayınları, Ankara, 2005[2] Grube, G. M. A., Aristotle On Poetry and Style, The Liberal Arts Press, Newyork, 1958, s. 14