Türk Makam Müziği'nde Nazariyat-İcra Örtüşmezliğine Bir Çözüm

Abstract

“Arel-Ezgi-Uzdilek” Sistemi ile Türk makam müzigˆi (makamlara dayalı sanat müzigˆi ve halk müzi- gˆi) icrası arasında uzun süreden beri var oldugˆu algılanan uyus¸mazlık, ses kayıtlarının bilgisayar çözümlemeleri yoluyla, kesinles¸tirilmis¸ bulunmaktadır. Bulgular, Türk makam müzigˆi’ne özgü, an- cak hazırdaki kuramın yer vermedigˆi çok çes¸itte “orta ikili” aralıgˆın, tartıs¸maya yer bırakmayacak s¸ekilde seslendirildigˆini, göstermektedir. Sözkonusu “orta ikili” aralıklar, 2/3, 3/4 ve 4/5 tanini s¸eklinde açıklanabilmekte olup, Cumhuriyet’in kurulmasının ardından gerçekles¸tirilen “Musıki I·nkılabı”nın kilit isimlerince, “çeyrek-tonlar” olarak vasıflandırılmıs¸tır. Örtüs¸mezlik, icrada ve egˆitimde kullanılan yürürlükteki gayri müsavi 24 perdeli kuramın, makam müzigˆi mirasını Bizans ve Arap Uygarlıkları ile ilis¸kilendirdigˆi düs¸ünülen sözkonusu “çeyrek-tonları” kapsamayacak bi- çimde kurgulanmasından kaynaklanıyor görünmektedir. Bu çalıs¸mada, gayri müsavi 24 perdeli taksimatın çalınan aralıkları tümüyle kars¸ılayamayacagˆı ortaya konulmakta; ayrıca, Ebced, Kantemir, Osman Dede, Harutin, Hamparsum, Arap Dünyasında tanınan 24-perdeli diziler, Oransay’ın 29 sesli düzeni ve Karadeniz’in 106-ton es¸it taksimat içinden çıkardıgˆı 41-perdeli sis- tem gibi tarihsel ve çagˆdas¸ alternatiflerin de, icrada gözlemlenen birçok mikrotonu tatminkar dü- zeyde yansıtamadıgˆı, bulgulanmaktadır. Bu nedenlerden dolayı, birinci yazar 79-sesli yeni bir dü- zen gelis¸tirmis¸ olup, bu düzeni, münhasıran tasarlayıp yaptırdıgˆı bir kanuna uyarlamıs¸tır. 79-sesli düzen, bunu ifade etmekte seçilen mikrotonal bir notasyon ile birlikte, makamların her ahenkte ek- siksiz temsil edilmesine ve bütünüyle kavranmasına yönelik süregelen sorunların as¸ılabilmesinde, bir çözüm olarak savunulmaktadır.