Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası: Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XVIII. Yüzyıl

Abstract

ÖzetHâdimî Mecâmi‘u’l-hakâik isimli fıkıh usulü eserinde nas-mezhep ilişkisi problemine yaklaşımını “fukahâmızın görüşleri naslardan önceliklidir” şeklinde çarpıcı bir cümleyle dile getirmiştir. Bu ifadeler her ne kadar fürû-ı fıkıhta modern dönem öncesi Hanefî fakihlerinin standart yaklaşımını temsil etse de fıkıh usulünün yerleşik söylemiyle çelişir görünmektedir. Nitekim Mecâmi‘’den önceki Hanefî usul eserlerinde bu tür bir cümleyle neredeyse hiç karşılaşılmaz. Bu çalışma, mezkûr cümlenin teorik/usûlî zeminini ve Mecâmi‘’e girmesine yol açan bağlamı tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada Osmanlı merkez topraklarında fakihlerle mutasavvıflar arasında yaşanan gerilimin/tartışmaların söz konusu cümlenin Mecâmi‘’e girmesinde etkili olduğu öne sürülmektedir. Ayrıca “fukahamızın görüşleri” ifadesinin Hanefî geleneğinin İbn Mes‘ûd gibi Hz. Peygamber dönemindeki kaynaklarının Hz. Peygamber’den öğrenip tatbik ettiği hükümlere karşılık geldiği iddia edilmektedir.

Anahtar kelimeler: Hadimi, Mecami‘u’l-hakaik, Nas, Mezhep, Yorum, İctihat, Hanefi, Osmanlı, 18. Yüzyıl