FROM BOSPHORUS TO MARAGA: THEORETICAL PURSUITS & APPLICATIONS THAT STRIVE FOR THE GENUINE IN EXPRESSING MAQAMS

Abstract

Altı yüzyılı as¸kın zaman önce Azerbaycan sınırları içindeki Maragˆa s¸ehrinde dogˆmus¸ ve Hace ibn el-Gaybi lakabını almıs¸ olan mes¸hur bestekar-nazariyatçı Abdülkadir’den günümüze, Osmanlı payitahtı I·stanbul’a dogˆru hilal biçiminde bir hayali seyahat gerçekles¸tirirsek, Türk kültür ve sanat dünyasına ait zengin makam tadlarını da kulaklarımıza çalmıs¸ oluruz. Bu zaman dilimi içinde, Türk’ün eliyle s¸ekillenip bugünki nev-i s¸ahsına münhasır yapılarına kavus¸an Rast, Hüseyni, Segah, Us¸s¸ak, Hicazkar, Saba gibi makamlar/mugamlar, gerek yerli, gerek yabancı sayısız incelemelere-aras¸tırmalara konu olmus¸tur ve olmaya devam ediyor. Orta Dogˆu cogˆrafyasının neredeyse her güzergahına mührünü basan ve pek çok milletin sinesinde derin iz bırakan makam fenomeni, güzide mikrotonal ses-iklimi ile adeta tükenmez bir müzik hazinesidir. S¸u da var ki, Batı müzigˆi etkisinde son ikiyüzyıldır benimsenen porte notasyonu ve buna dayalı yürürlükteki kuramlar üzerinden makamların ifadesinde ciddi sorunlar yas¸anmaktadır. Yerli Batıcıl müzik akımlarının gölgesinde, bas¸ta Türkiye olmak üzere, pek çok ülkede makam/mugam mirasının aslını yeterince koruyamıyor ve gelis¸tiremiyor oldugˆumuz gözlenebilir. Nitekim, kavramsal dagˆınıklıgˆın ve icracılıkta daralmanın, hatta yozlas¸manın, epey hissedildigˆi son dönemlerde, Türkiye’de farklı nazari yaklas¸ımlarda ve çabalarda artıs¸ görülmüs¸tür. Öncelikli sorun, müzik egˆitimi temelinde, makamlardaki perdeler ile aralıkların bas¸tan tanımlanması, dizilerin yeniden belirlenmesi ve seyir özelliklerinin icradan hareketle bulgulanması biçiminde öne çıkar. Ancak, duragˆanlıgˆın sebepleriüzerinde duruldugˆuna pek rastlamıyoruz. Bu durum, haliyle, yürürlükteki kuramın icra ile nasıl olup da bu kadar ters düs¸tügˆünü sorgulamayı gerektirir. Bildiri sahibi, doktora tezinde bu soruya ilk bir bilimsel yanıtı aramıs¸ ve bahsi geçen açmazlara çözüm niteligˆinde 79-sesli bir nazariye denemesi ortaya koymus¸tur. Ayrıca, çes¸itli yazılarında ve yeni bir kitabında, makamların ifadesine hizmet edebilecek, ilaveten mikrotonal çoksesli çagˆdas¸ denemelere geçit aralayabilecek, az-perdeliden çok- perdeliye, farklı matematiksel kurgularda ve optimizasyonlarda ses-düzenleri önermis¸tir. Nazari çalıs¸malarını bir kanun, çes¸itli besteler ve örnek dinletiler biçiminde uygulamaya döken yazar, makamlarımızın ifadesine hizmet edecek özgün yaklas¸ımlar ve araçlar sunarak, Bogˆaziçi’nden Maragˆa diyarına yüzyıllar sonrasına degˆin iz bırakmasını umdugˆu bir katkıda bulunmayı arzulamaktadır.