İslam Cumhuiryeti'nde 40 Yıl: İran'da Toplum, Siyaset ve Değişim

Abstract

İran siyasal sisteminin büyük resmine bakanlar neredeyse tüm kurumların sonunda dini liderin (Rehber) doğrudan ya da dolaylı denetiminde şekillenmesinden hareketle “demokratik ögelerin” tamamen şekli kaldığını ileri sürebilir. Öte yandan bizzat Rehber’in dahi halkın doğrudan oylarıyla seçilmiş bir uzmanlar (akiller) meclisi tarafından seçilmesi, denetlenebilirliği ve hatta azlinin mümkün olmasından hareketle demokratik ögelerin başka teokratik rejimlerle ve projelerle kıyaslanmayacak ölçüde cumhuriyet ve hatta demokrasi unsurları ile harmanlandığını ileri sürülebilir. Gerçek bu ikisinin ortasında demek fazlaca ortalamacılık, ortalamaya indirgemecilik olur. Ya da Hamid Dabashi’nin bakış açısıyla görecek olursak bu islami cumhuriyet’in kavramsal “kategorik bir tezat” oluşturduğunu “ne İslam’a ne de cumhuriyete uyan bir yapıyı”temsil ediyor olduğunu da söyleyerek işin içinden çıkabiliriz! Oysa İran İslam Cumhuriyeti herşeyden önce 40 yıllık varlığı ile bir kavram değil, bir olgudur. Bu çalışma tam da bu iki ögenin gerilimi, etkileşimi ve hiyerarşisine dair bir incelemedir: İran anayasal mimarisine, bu yapının ana kurumlarının işlev, görev, yetki, oluşturulma biçimleri ve pratiklerine bakarak İslam Cumhuriyeti’nin ne türden teokratik ve ne ölçüde cumhuriyet olduğunu açıklamaya çalışacağız. Daha pratik amaçları bakımından bu bölüm İran siyasal kurumlarını ve kurumsal işleyiş mekanizmalarını tanıma rehberi olarak da okunabilir.