20. YÜZYILIN BAŞINDAN GÜNÜMÜZE UYGUR TÜRKLERİNİN KULLANDIĞI ALFABELER VE BU ALFABELER İLE BASILAN ŞİİRLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Abstract

Uygur Türkleri, anavatanları Doğu Türkistan başta olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Suudi Arabistan, Türkiye gibi pek çok ülkede yaşamaktadırlar. Gelişmiş bir yazı dili olan Çağdaş Uygur Türkçesi ile zengin bir edebiyat ortaya konulmuştur. Edebî ürünlerin, Arap alfabesi, Kiril alfabesi ve Latin alfabesi ile yayımlanması ve bu edebî ürünler arasında şiir örneğinde görebileceğimiz gelişme veya durgunluk, Uygurların içinde bulunduğu siyasi ve sosyal durum ile doğrudan ilişkilidir. Bahsi geçen alfabeler kimi zaman resmî olarak kimi zaman ise gayri resmî olarak kullanılmıştır. Şiirlerin konusu ve içeriği incelendiğinde, Arap alfabesinin kullanıldığı dönemde gelişme kaydettiği ve çeşitli konuların ele alındığı, Latin alfabesinin kullanıldığı dönemde durgunluk yaşadığı ve duygusuz propaganda metinlerinin yoğunluk kazandığı görülmüştür. Kiril alfabesi, Doğu Türkistan’da iki yıl pilot uygulamada kullanıldığı için basın yayında yer almamıştır. Ancak Kazakistan’daki Uygurların bu alfabe ile çeşitli konularda şiirler yayımladığı görülmüştür. Çalışmada nitel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Alfabenin edebî eserlerin gelişimine olan etkisi ve/veya bu etkiyi tetikleyen diğer etmenler, şiir özelinde tartışılmaya çalışılmıştır.