Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı Nazım Türlerinin Tekke Mûsikîsi Formlarının Oluşumuna Etkileri

Abstract

Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı’nın nazım sanatı olan şiirin kimi yazar ve şairler tarafından “dil musikisi” olarak tanımlanması, edebiyat ve musiki arasındaki yoğun irtibatı göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Teknik manada şiir; bir anlamın semboller, ritimli sözler ve uyumlu sesler yardımıyla aktarılma eylemi içerisinde şekillenen bir ifade biçimidir. Şiire ritim katan bu önemli hususiyetler aynı zamanda musikiye geçişe de zemin hazırlamakta, kapı aralamaktadır. Zira nazmın ahengini işleyen vezinler (aruz, hece) ile sesin ahengini işleyen musiki arasında çok yakın bir ilişki bulunmaktadır. Bu ilişkiyi ses ve ritim kalıplarının da ötesinde daha girift bir hale getiren diğer bir husus, mutasavvıf şairlerin kaleme aldıkları dinî-tasavvufî mahiyetteki nazım türlerinin tekke mûsikîsi formlarına etkisidir. Türk musikisi sazdan ziyade sese yani şiire (güfte) dayanan bir musiki olduğu için Klasik Türk Musikisi’nin en gözde güftelerinin neredeyse tamamı edebi gelenek ve zevke bağlı olarak yazılmış şiirlerden oluşmaktadır. İşlediği konular çerçevesinde şekillenen Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı nazım türlerine ait şiirlerin bestelenmesi ve tekkelerde okunması ile birlikte tekke musikisi formları da çeşitlenerek zenginlik kazanmıştır. “Şiir ve musikinin yegâne mercii” olarak gösterilen tekkelerde bestelenerek okunan “Tevhidler”, “Na’tlar”, “Mirâciyeler”, “Mevlîdler”, “İlâhîler”, “Nefesler” gibi nazım türleri, aynı zamanda çok sayıda dinî musiki formlarının oluşmasına da zemin hazırlamıştır. Bu tebliğde söz konusu etkileşimin içeriğine dair incelemeler ve tespitler ortaya konulmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Tekke Musikisi, Müzik, Edebiyat, Şiir, Sanat