Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Kararları Işında Ceza Muhakemesinde Çelişmelilik ve Silahların Eşitliği İlkeleri

Abstract

Ceza muhakemesinde çelişmelilik ve silahların eşitliği, adil yargılanma hakkının bir alt başlığı olarak kabul edilmektedir. Bu durum çelişmelilik veya silahların eşitliği prensibine aykırı kural veya uygulamaların, Anayasada düzenlenen ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki bir hakkın ceza soruşturma ve kovuşturma makamları tarafından ihlal edildiği anlamına gelecektir. Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuru yoluyla verdiği kararlarında bu iki ilkeye ilişkin yaptığı değerlendirmelerle ceza adaleti sisteminin uyması gereken anayasal çerçeveyi de uzun süredir belirlemektedir. Bilindiği gibi silahların eşitliği ve çelişmelilik ilkesi, ceza muhakemesi hukukunun tarihsel gelişimi içerisinde ulaştığı işbirliği sisteminin ve diyalektik olmak gerekliliğinin bir sonucudur. İddia ve savunma makamlarının eşit imkânlara sahip olmadığı veya muhakeme işlemlerine katılım, delil sunma ve delil toplanmasını isteme, delillerin tartışılması, inandırıcılığına veya hukuka uygunluğuna yönelik görüş açıklama, soru sorma, bir bütün halinde delile erişme imkânlarının adil yargılanma hakkının gereklerine uygun bir biçimde normatif olarak düzenlenmediği veya uygulanmadığı durumlarda tesis edilecek hükmün gerek maddi gerçeğe gerekse hukuka uygun olduğundan bahsedilebilmesi mümkün değildir. Zira diyalektik süreç, çatışan makam temsilcilerinin yukarıda çizilen çerçeveye uygun biçimde muhakemeye katılımlarını zorunlu kılmaktadır. Her iki ilke bakımından normatif düzenlemeler özellikle 2001 yılı ve sonrasında yapılan anayasal ve yasal değişikliklerle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi standartlarına kavuşturulmaya çalışılmışsa da Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru yolunda verdiği kararlarda halen uygulamada ilkelerin gereği gibi yorumlanmadığı anlaşılmaktadır. Gerek ilk derece mahkemeleri gerekse kanun yolu denetimi ile görevli olan bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay, işlem ve kararlarında anayasal kural ve ilkeleri dikkate almak zorunda olsalar da bireysel başvuru kararları bu mahkeme uygulamalarının genel olarak adil yargılanma hakkına, özel olarak ise çelişmelilik ve silahların eşitliği ilkelerine uygunluğu hususunda yeni bir farkındalık ve görünürlük sağlamıştır. Söz konusu kararlar bir bütün halinde sadece bu ilkelerin ne anlama geldiğinin anlaşılması bakımından değil, aynı zamanda ceza muhakemesi hukukuna ilişkin kanuni düzenlemelerin ne şekilde yorumlanması gerektiği hususunda yol gösterici mahiyettedir. Normal 0 false false false TR JA X-NONE /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:8.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:107%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:Calibri; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin;} Çalışmada bu iki ilke ceza muhakemesi hukuku sistematiği çerçevesinde ele alınacak, ancak çalışmanın içeriği, öğreti ve uygulamanın anılan ilkelere yaklaşımının anayasa mahkemesi kararları karşısında yerindeliğinin değerlendirilmesi şeklinde oluşturulacaktır. Aynı zamanda Anayasa Mahkemesinin bu konudaki kararlarının AİHM kararları ile uyumluluğu da değerlendirilecektir.