Rehber-i Fünun Dergisi (1882-1883) Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Rehber-i Fünun Dergisi (1882-1883) Üzerine Bir İnceleme Osmanlı’da, Münif Paşa’nın öncülüğünde 1862 senesinde yayınlanmaya başlayanMecmûa-i Fünûn ile birlikte, Avrupa’daki bilim ve teknikle ilgili gelişmeler popüler düzeyde topluma tanıtılmaya başlanmıştır. Aynı dönemde yayınlanmaya başlayan çeşitli dergiler de benzer amaçları gütmektedir. Ancak, dönemin ruhunu yansıtan bu “ilmî” ve “fennî” dergilerin büyük çoğunluğunda ihtisaslaşma görülmemektedir. Bunun nedenlerinden biri, muhtemelen, mümkün olduğunca geniş kitlelere ulaşabilme gayesidir. Bu tarz dergilerde, bilim ve teknikle ilgili yazıların yanında edebiyat, politika ve felsefe gibi konulara da yer verilmektedir. Yusuf Ziya, Vidinli Hüseyin Tevfik ve Gazi Ahmet Muhtar’ın birlikte çıkarmış oldukları Mebâhis-i İlmiye (1867-69) bu genel duruma istisna teşkil eden dergilerden biridir. Mebâhis-i İlmiye dergisinde matematiksel bilimler üzerine yoğunlaşılmıştır. Çalışmamızda inceleyeceğimiz Rehber-i Fünûn, tespit edebildiğimiz kadarıyla 1882-1883 yılları arasında on bir sayı olarak yayınlanmıştır. Dergide fizik, kimya, astronomi, bilim ve teknikteki gelişmeler, bilim tarihi, bilim adamlarının biyografileri ve sanayi üzerine yazılar bulunmaktadır. Derginin temel amacı bilim, fen ve insanlığa faydalı eserlerden bahsetmek suretiyle eğitimin yayılmasına gayret etmek olarak belirtilmiştir. Dergide bulunan makaleler bilimsel seviye bakımından Mecmûa-i Fünûn, Mebâhis-i İlmiye ve diğer bazı seleflerinden aşağı gözükmektedir. Ancak bunun derginin hedeflenen okur kitlesi ve yazar kadrosu ile ilişkili bir durum olması mümkündür. Çalışmamızda öncelikle derginin imtiyaz sahibi olan Mehmed İzzet hakkında bilgi verilecektir. Dönemin maliye memurlarından Mehmed İzzet, aynı zamanda Rehber-iMuhâsibîn adlı bir matematik eseri de kaleme almıştır. Mehmed İzzet derginin ayakta kalması ve okur kitlesinin artması için büyük gayret göstermiştir, ancak Rehber-i Fünûn birçok benzer dergi gibi kısa ömürlü olmaktan kurtulamamıştır. Bu bilgilerin ardından derginin yayınlanma amacı, yazar kadrosu, yayınlandığı tarihler, abone listesi ve makale başlıklarına değinilecektir. Bu şekilde dergi genel hatlarıyla tanıtıldıktan sonra makaleler konularına göre sınıflandırılarak bu makalelerin içeriklerinden bahsedilecektir. İçerik incelemesiyle yazarların hem doğu hem de batının bilgisini okuyucuya aktarma gayretinde oldukları ve derginin adı olan “Rehber-i Fünûn” terkibinin de üzerinde düşünülerek seçildiği görülecektir. Bunun yanında, çalışmamızın Rehber-i Fünûn’un yayınlandığı dönemde bilimsel bilgiye ve teknolojik gelişmelere bakışın nasıl olduğu sorusunu cevaplamaya da katkı sağlayacağını düşünüyoruz.