Yalanın Renkleri: Yalanın Tanımlanması ve Türleri Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Yalan konusunda psikoloji alanında yapılan çalışmaların sayısının son yıllarda hızla arttığı görülmektedir. Çalışmaların birçoğunda yalan söylemenin altında yatan bilişsel ve sosyal faktörler saptanmaya çalışılmış olup yalanla ilişkili faktörler incelenmiştir. Çocukluk, ergenlik ve yetişkin dönemlerinde insanların hangi nedenlerle yalan söylediği, yalanın söylenme niyeti ve yalanın ortaya çıkardığı sonuçlar gibi çeşitli konular da ele alınmıştır. Farklı kavramlar üzerinden bu tür konulara eğilen araştırmacıların çeşitli yalan türlerini açıklarken beyaz, siyah, pembe, mavi ve gri yalan gibi isimlendirme girişimleri bir bakıma renk yelpazesinden seçimlerde bulunduklarını göstermektedir. Bununla birlikte, hem çocuklarla hem de yetişkinlerle yürütülen çalışmalarda benzer kavramlar kullanılmasına karşın bu kavramların ifade ettiği anlamların birbirlerinden farklı oldukları göze çarpmaktadır. Ancak bu durum yalan konusunda kavram karmaşasını beraberinde getirmektedir. Bunlara ek olarak, Türkiye’de yalan söyleme üzerine yapılan çalışmaların henüz emekleme aşamasında olduğu da göze çarpmaktadır. Ülkemizde çalışmaların yok denecek kadar az olması her ne kadar eksiklik şeklinde değerlendirilse de, bu durum aynı zamanda benzer kavramsal karmaşıklıkların yaşanmaması gibi başka bir avantajı da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle mevcut çalışmanın amacı, yalanın ve yalan türlerinin tanımlanması ve sınıflandırılmasına ilişkin gerçekleştirilen çalışmaları irdeleyerek, yalanların söylenme nedenleri ve çeşitli faktörlerle ilişkisi üzerine çalışacak araştırmacılara bu konuda temel bir bakış açısı oluşturabilmektir.