İstanbul'un Jeolojisi Sempozyumu III Kitabı

Abstract

İstanbul’un kuzeyinde yüzeylenen Üst Kretase yaşlı volkanojenik istifler, Kavaklar grubu olarak isimlendirilmiştir ve alttan üste birbirleri ile uyumlu (1) Bozhane, (2) Garipçe ve (3) Kısırkaya formasyonlarından meydana gelirler. Bozhane formasyonu başlıca silisiklastik türbiditlerden oluşur. Ölçülmüş görünür kalınlığı 2000 m’den fazla olan Garipçe fm., kalınlığı 50 m’yi yer yer aşan moloz akıntısı ürünü volkanoklastik çökelme üniteleri, hyaloklastitler, volkanik breş, epiklastik kumtaşı ve az oranda lav akıntılarından oluşur. Birim içinde piroklastik ürünlere hemen hiç rastlanmaz. Garipçe fm’nun üst düzeylerine doğru tane boyu ve tabaka kalınlıkları incelir. En üstte yer alan Kısırkaya formasyonu, olivinli bazaltik lav ve bunların epi- ve piro-klastik eşdeğerlerinden oluşur. Volkanik fasiyes açısından bir lav deltasına benzer özellikler sergiler. Kavaklar grubu, belirli zonlar boyunca ortaç ve bazik dayklar tarafından kesilmektedir.

Kretase volkanizması bölgesel anlama incelendiğinde, Batı Pontidler’in uzanımı boyunca Erken ve Geç Evreler olmak üzere iki aktivite dönemine ayrılabilir. Orta Türoniyen ve Koniasiyen sonu arasında yer alan Erken Evre’de tipik bir yay bileşimi içeren kalk alkali lavlar püskürmüştür (Bozhane formasyonu; çalışma alanı dışındaki doğu alanlarda ise Dereköy fm.). Söz konusu lavlar ve ortaya çıkmış olan volkano-klastikler, derin denizel çökeller ile ardışımlı olarak bulunurlar. Geç Santoniyen – Erken Kampaniyen zaman aralığında volkanizma Batı Pontidler’in uzanımı boyunca sönümlenmiş, bu evrede kırmızı renkli pelajik karbonatlar (çalışma alanı dışındaki doğu alanlarda Unaz fm.) çökelmiştir. Erken Kampaniyen’de Garipçe formasyonunun (ve doğuda çalışma alanı dışındaki eşdeğeri Cambu formasyonunun) çökelimi sırasında volkanik aktivite bölge genelinde tekrar başlamıştır. Volkanizma Geç Evre’de şiddetini arttırmış, Erken Evre’ye nazaran daha büyük hacimlerde volkanik malzeme üretmiştir. Başlangıçta volkanik istifte kalk-alkali lavlar egemenken, Geç Evre’nin ortasına doğru (çoğunlukla afirik dokulu) alkali ve zayıf-alkali lavlar, kalk-alkali lavlara eşlik etmiştir. Köken ve karakter açısından birbirlerinden çok farklı bu iki magma serisi, magma odası evrimleri süresince birbirleri ile “magma karışımı” işlemi ile etkileşime uğramışlardır. Geç Evre’nin sonuna doğru lav kimyası giderek bazikleşirken, alkali lavlar (Kısırkaya formasyonu) istife egemen olmuştur. Eldeki veriler Üst Kretase lavlarının kökeninin, gerilmeli bir yay ile ilişkili olabileceğini göstermektedir.

Anahtar kelimeler: Karadeniz, Batı Pontidler, Üst Kretase, volkanizma, volkano-klastikler, yitim bileşeni, magma karışımı.