Erzurum-Kars Platosu’nun Çarpışma Kökenli Volkanizmasının Volkano–Stratigrafisi ve yeni K/Ar Yaş Bulguları Işığında Evrimi, Kuzeydoğu Anadolu

Abstract

Kuzeydoğu Anadolu’da Erzurum ile Kars arasında kalan bölge, denizden ortalama 2.5 km yüksekte yer alan bir plato morfolojisi sunar. Erzurum-Kars Platosu olarak isimlendirilen bu yüksek alan, Anadolu ve Arap kıtaları arasında Neotetis Okyanusu’nun güney kolunun kapanmasını izleyen evrede kıtasal çarpışma ve kabuksal kalınlaşma sonucu bugünkü özgün morfolojisini kazanmıştır. Sözkonusu platonun büyük kısmı, çarpışma ile kökensel ilişkili (collision-related) bir volkanizmanın ürünü olan lavlar ve piroklastik birimlerle örtülmüştür. Volkanizma 11 My önce, bölgesel yükselmeden hemen sonra bazik lavlarla başlamış, yaklaşık 5-7 My önce doruğa ulaşmış ve 2.5 My önceye dek sürerek plato üzerinde kimi yerde 1 km’yi aşan kalınlıkta istifler oluşturmuştur. Magma yüzeye genel olarak, bölge neotektoniğinin ana hatlarını oluşturan doğrultu atımlı fay sistemlerine bağlı yerel gerilme alanlarını izleyerek çoğunlukla çatlak erüpsiyonları şeklinde ulaşmıştır. Çıkan malzemenin önemli bir kısmı, yakındaki fay sistemlerine bağlı pull-apart havzalarda depolanmıştır. Volkanik etkinliğin 6-11 My arasındaki dönemi, yaygın felsik piroklastikler/domlar ile bazik lavların oluşturduğu bimodal bir volkanizma ile temsil edilmiştir. Yaklaşık 5-6 My önce, derinde mafik fazda amfibol fraksiyonel kristalizasyonu geçirmiş olan ortaç porfiritik lavlar yüzeye ulaşarak domlar oluşturmuşlardır. Volkanizmanın 2.7-5 My döneminde ise olivinli bazik lavlar özellikle doğu alanlarda egemen olmuşlar, plato oluşturan lav yaygıları oluşturarak geniş alanlar kaplamışlardır. Yeni K/Ar yaş bulgularına göre, plato üzerindeki volkanik etkinlik zaman içinde batıdan doğuya doğru göç etmiş ve bu sırada genel olarak bazikleşmiştir. Bu, doğrultu-atımlı fay sistemleri içindeki yerel gerilmelerin zamanla batı yönünde artması nedeniyle ortaya çıkmış olmalıdır.