Kırsal Kalkınma Modeli Olarak Coğrafi İşaretlerin Kullanım Olanakları ve Odun Dışı Orman Ürünleri Açısından Bir Değerlendirme

Abstract

Türkiye’nin sosyoekonomik sorunlarından biri olan kırsal kalkınmanın gerçekleştirilmesinde çözüm araçlarından biri de orman kaynaklarının sunduğu fırsatlardan yararlanmaktır. Orman kaynakları yönetimi bir yandan toplumun ormanlardan talep ettiği; odun hammaddesi, odun dışı orman ürünleri üretimi, su üretimi, rekreasyon, karbon tutma, erozyonu önleme vb. ürün ve hizmetleri karşılarken, diğer yandan da kırsal alanda gelir yaratıcı etkinlikleri ve fırsatları da planlamaktadır. Bu bağlamda, kırsal kalkınma açısından Odun Dışı Orman Ürünleri (ODOÜ) önemli bir role sahiptir. Bununla birlikte, ODOÜ’nün sürdürülebilir bir kırsal kalkınma aracı olarak kullanılabilmesi için ormanların ve biyolojikçeşitliliğin korunmasını garanti edecek, kırsal alanlarda üretimi ve istihdamı canlı tutacak, hukuki açıdan geçerliliği olan mekanizmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Söz konusu mekanizmalardan biri de “Coğrafi İşaretler” olarak karşımıza çıkmaktadır.

Coğrafi İşaretler; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretlerdir. 1995 yılından bu yana yasal düzenlemelerle; doğal ürünlerin, tarım ürünlerinin, maden ürünlerinin, el sanatlarının ve sanayi ürünlerinin tescil edilme olanağı bulunmaktadır. Coğrafi işaretleme sayesinde kırsal ekonomiye katkı sağlanmakta, biyolojikçeşitliliğin korunmasında ve geleneksel bilgi ile yerel kültürel mirasın sürdürülmesinde fırsatlar yaratılmaktadır.

Türk Patent Enstitüsü’ne göre Türkiye'de 2013 yılı Eylül ayı sonu itibariyle tescilli coğrafi işaret sayısı 172'dir. Bu listede ODOÜ kapsamında kabul edilebilecek Bergama Kozak Çam Fıstığı, Pervari Balı ve Safranbolu Safranı olmak üzere üç adet tescilli coğrafi işaret bulunmaktadır. Diğer yandan toplam 231 adet coğrafi işaret başvurusunun işlemleri ise devam etmektedir. Devam edenler içerisinde ODOÜ kapsamında ele alınabilecek 7'si bal ile ilgili olmak üzere toplam 12 başvuru olduğu görülmektedir.

Öte yandan; Türkiye'de ideal bir coğrafi işaretler sisteminin kurulabilmesi, yöresel ürünlere değer kazandırılarak sürdürülebilir kırsal kalkınmanın desteklenmesi ve biyolojik çeşitliliğin korunması için "Türkiye Yöresel Ürünler ve Coğrafi İşaretler Araştırma Ağı" kurulmuştur.

Çalışmanın amacı, Odun Dışı Orman Ürünleri’nin Türkiye’de kırsal ekonomiye katkısının artırılması ve sürdürülebilir yönetimi için son yıllarda uygulaması yaygınlaşan coğrafi işaret korumasından nasıl yararlanılacağı üzerine öneriler geliştirmektir. Çalışmada, coğrafi işaretlere ilişkin literatür kavramsal açıdan incelendikten sonra, Türkiye’de tescillenen coğrafi işaretlerin dağılımı ve coğrafi işaretlerin ODOÜ yönetiminde kullanılabilirliği ile bu uygulamanın sağlayabileceği olası faydalar açıklanmıştır.