1950’li yıllar ve antidepresif psikofarmakoterapi : prototiplerinden bugüne klinik antidepresanların tasnif ve tarihi

Abstract

Bugün, farklı farmasötik sınıflardan çeşitli antidepresif ajanlar klinik depresyon tedavisinde başarıyla kullanılmaktadır. Ne var ki Türkçe tıp literatüründe bu ilaçların güncel klinik kullanım ve sonuçlarına dair bol miktarda yayın bulunmasına karşın, bunların tarihi klinik gelişim sürecini kökenlere inerek, teferruatla bildirençalışmalar çok azdır. Bu araştırmada, literatürdeki bu boşluğun dolduruluşuna katkıda bulunmak amaçlanmıştır.Araştırmada, antidepresif ajanların kısmen etki mekanizmalarına kısmen de kimyasal yapılarına göre düzenlenmiş olan klasik tasnifi izlenmiştir. PubMed ve ScienceDirect gibi veri tabanlarının ve çeşitli bilimsel dergilerin arşivlerinin retrospektif taranışı ile her bir farmasötik alt sınıfın başlangıcını teşkil eden prototipik antidepresanın keşfi; tarihi olay örgüsüne, ilgili tıbbi figürlere ve orijinal klinik araştırma sonuçlarına dair ilk elden bilimsel yayınlar üzerinden işlenmiştir. Antidepresif psikofarmakoterapi tarihindeki dönüm noktaları üzerinde durulmuş,başlıca ilaç sınıfları (monoamin oksidaz inhibitörleri, trisiklik ve tetrasiklik ajanlar ve monoaminerjik geri alıminhibitörleri) arasında bağlantılar kurulmuş ve yerine göre analojiler yapılmış ya da farklılıklar vurgulanmıştır. Varılan başlıca bir sonuç, antidepresif psikofarmakoterapi tarihinde tesadüfi gözlem eseri (“ilk kuşak/klasik”) ajanlardan rasyonel dizaynla ilaç üretimine (“ikinci kuşak” antidepresanlara) geçişin interdisipliner iş birliğine borçluolunan gelişmelerle mümkün olmuş olduğudur: Çeşitli bilimsel branşlardan kişilerce monoaminerjik konsantrasyon hipotezinin ortaya atılışı, monoamin oksidaz-A ve -B enzimlerinin keşfi, floresans mikroskopiye dayananhistokimyasal görüntüleme yönteminin geliştirilişi, antidepresif ajanların etki mekanizmalarının sistematik invitro ve in vivo tetkikatla aydınlatılışı ve de antihistaminikler gibi mevcut kimyasalların ya da yeni maddelerinklinik çalışmalarla antidepresif potansiyelleri bakımından sınanışı gibi aşamalardan geçilerek, sonunda bugünmajör depresif bozukluk tedavisinde başvurulan birincil ilaçlar olan monoaminerjik geri alım inhibitörlerine ulaşılmıştır.