OVA ÜZERİNE KURULMUŞ ŞEHİRLERDE SEDİMAN KALINLIĞININ ÖNEMİ: ISTANBUL AVRUPA YAKASI ÖRNEĞİ

Abstract

Mitolojiden günümüze insanlığın yaşam alanı farklı gereksinimler, yasam tarzları ve ilişkileri nedeniyle sürekli değişmiştir. Yüksek tepelerde başlayan yaşam; tarım, hayvancılık ve yaşamın en büyük ihtiyacı olan “su” nedeniyle ovalara inilmesini zorunlu kılmıştır. Bununla beraber geçmişten geleceğe hayatı kolaylaştırmanın en uygun yolunu arayan uygarlıklar, savaş nedeniyle yüksek tepelere çekilmenin dışında düz, engebesiz alanlarda, “ovalarda” yaşamı kurmuşlardır. Geçmişten günümüze yaşam alanlarını tehdit eden birçok farklı olgu olmasına rağmen, değişmeyen tek temel olgu ise “doğa olayları” olmuştur. Depremler ise bunların en önemlisi ve hala en büyük kayıpların oluşmasına neden olan olguların başında gelmektedir. Amik ve Antakya Ovası üzerine kurulu olan Hatay ve Kahramanmaraş, Erzincan Ovası üzerine kurulu olan Erzincan, Adapazarı Ovası üzerine kurulu olan İzmit ve oldukça kalın bir sediman istif üzerine kurulu olan İstanbul’un Avcılar İlçesi bu alanların başında gelmektedir. Ovalar, kayaçlarda farklı nedenlerle meydana gelen ayrışmadan dolayı sediman istifin birikmesi sonucunda oluşmaktadır. Son 30 yıl içinde Dünya’da ve ülkemizde meydana gelen birçok depremde (Mexico City, Northidge, Kobe, Izmit-Gölcük vb.) hasarın en önemli nedenlerinden biri olduğu bilinen “Yerel Zemin Etkisinin (Site Effect)” başlıca nedenlerinden biri de bu sediman istif olmaktadır. Sediman Kalınlığı ve ortamdaki hız terslenmesi nedeniyle deprem dalgalarının belirli frekanslarda enerjilerini arttırdığı ve üzerinde bulunan yapılarda hasara neden olan bu olguya, Zemin Büyütmesi” denmektedir. Zemin Büyütmesinin birçok nedeni vardır. En önemli nedenleri; basenin (ovanın) geometrisi, sedimanın kalınlığı, kayma dalga hızının değişimi ve ortamın hakim rezonans frekans değerleridir. 17 Ağustos 1999 İzmit-Gölcük (Mw: 7.4) depremi sırasında, depremin odağından yaklaşık 100 km. uzaklıkta bulunan Avcılar İlçesinde rezonans nedeniyle meydana gelen hasarın nedeni de bu olgulardan biri veya birkaçı olmuştur. Bu çalışma kapsamında; İstanbul şehrinin özellikle Avrupa yakasında, Haliç’in Güney-Güneybatısında başlayan, sediman istifin kalınlığının nasıl değiştiği ve Marmara Denizi içinden geçen Kuzey Anadolu Fayında olabilecek olası bir deprem sırasında yer hareketinin nasıl şekilleneceğinin belirlenmesi amacıyla, tek istasyon ve dizilim mikrotremor ölçümleri toplanmıştır. Dizilim mikrotremor ölçümleri ile yüzeyden sismolojik anakayaya (Vs>1500 m/s) kadar olan derinliğine ait jeofizik parametreler belirlenmiş ve Avrupa yakası için anakayanın 3-Boyutlu batimetri haritası, dolayısıyla sediman kalınlık haritası hazırlanmıştır. Ayrıca sediman kalınlığının mühendislik pratiğinde kolayca belirlenmesi amacıyla çalışılan alan için ortamın zemin frekans değerini kullanarak sediman kalınlığının hesaplanmasına yönelik amprik bağıntılar (mühendislik ve sismolojik anakayası için) geliştirilmiştir.