Batı Pontid’lerde Üst Kretase Volkanizmasının Stratigrafisi, Petrojenezi ve Jeodinamik Konumu

Abstract

Batı Pontid Magmatik Kuşağı, birbirlerinden bölgesel bir uyumsuzluk ile ayrılan iki farklı magmatik seriden oluşmaktadır. Magmatizmanın ilk evresi ve buna eşlik eden gerilmeli tektonik rejim, bölgede Orta Turoniyen ile Santoniyen arasında hüküm sürmüştür. İlk evrede magmalar, belirgin bir yitim bileşeni içeren tüketilmiş bir manto kaynağından türemişlerdir. Jeokimyasal ve çökelme özelliklerine göre ilk evre bu çalışmada (1) Pontidler’in güneyinde Tetis Okyanusu’nun kuzeye doğru dalmasına bağlı olarak gelişen bir yay magmatizması ve (2) Batı Karadeniz’in bir yay içi rift havzası şeklinde açılmasına bağlı olarak riftleşme ile eş zamanlı volkano-sedimenter bir istif şeklinde yorumlanmıştır. Geç Santoniyen’deki bölgesel subsidans, ilk evre magmatizmasının bitişini ve kıtasal kabuğun kırılmasına işaret eden ince ancak yanal yönde devamlı bir pelajik kireçtaşı istifinin çökelmesine neden olmuştur. Bu evrede Pontid kuşağı bir bütün olarak çökerek derin deniz ortamı ile kaplanmıştır. Bu, kıtasal kabuğun Geç Santoniyen’de koparak Batı Karadeniz havzasını oluşturduğunu göstermektedir. Kampaniyen’de hüküm sürmüş ikinci evrede magmalar birbirinden çok farklı iki manto kaynağından türemişlerdir: (1) yitim bileşeni ile zenginleşen tüketilmiş bir manto kaynağı ve (2) OIB’lere benzer zenginleşmiş astenosferik bir manto kaynağı. Zenginleşmiş kaynaktan türeyen ergiyikler, levha-içi bileşeni içermekte olup, ikinci evre istiflerinin en üst kesimlerinde yaygındırlar. Zenginleşmiş astenosferik kaynak, riftleşmenin ileri evrelerinde litosferin incelip astenosferin yükseldiğini gösterir. Tüketilmiş litosferik kaynak ise, aktif bir yitimden ziyade önceki yitimler ile metasomatize olmuş bir mantoya bağlanabilir. Bu çalışmada hem riftleşme hem de magma gelişiminde ve karakterindeki zamana bağlı değişimin nedeninin, kuzeye doğru dalan Tetis okyanus tabanının dikleşerek geri çekilmesi olduğu savunulmaktadır. Stratigrafik, paleontolojik ve jeokimyasal veriler ışığında bu çalışmada Batı Karadeniz Havzasının Turoniyen-Santoniyen döneminde bir yay içi havza şeklinde açıldığı modelini ileri sürmekteyiz.

Anahtar kelimeler: Karadeniz, Pontidler, Geç Kretase, farklı manto kaynakları, yay-içi havza.