Dünya Dillerindeki Kur’ân Tercümeleri Üzerine İstatistiksel Bir Değerlendirme

Abstract

Bu çalışmada dünya dillerinde yapılmış Kur’ân tercümeleri üzerinde istatistiksel bir değerlendirme yapılmaktadır. Çalışmanın başında Hz. Peygamber döneminden başlamak üzere Kur’ân’ın tercüme edilmesi yönündeki ilk girişimler kısaca ele alınmakta; Kur’ân’ı tercüme etmenin önemine, ilk yapılan Kur’ân tercümelerine, Farsça, Türkçe ve Latincede Kur’ân tercüme işinin nasıl başladığına ve nasıl bir seyir takip ettiğine dair kısa bazı malumât verilmektedir. Daha sonra belli bazı coğrafyalar esas alınarak Kur’ân’ın dünya dillerindeki tercümeleri incelenmektedir. Asya, Avrupa, Amerika, Afrika ve Okyanusya kıtalarında konuşulan dillerdeki Kur’ân tercümeleri tespit edilmekte; kıtalar ayrı ayrı ele alınarak o kıtada konuşulan dillerin her birinde kaçar tercümenin yapıldığı anlatılmaktadır. Ayrıca bunların ilk yapılan ile son yapılanının tarihleri, bunların arasında önemli olanlar ve önem sebepleri gibi hususlar da irdelenmektedir. Bir dilde yapılmış Kur’ân tercümelerinin sayısı beş ve beşten fazla ise bu dildeki Kur’ân tercümeleri üzerinde daha fazla durulmakta, ancak beşten az ise kısaca bahsedilmektedir. Bütün bu dillerde tespit edilen Kur’ân tercümeleri diller bazında tasnif edilmekte ve sayıları hakkında bir takım bilgiler verilmektedir. Aynı dil ailesine mensup olan diller bir arada zikredilmektedir. Mesela Türkçe ve Türkçeye yakın diller olan Azerice, Özbekçe, Kırgızca gibi diller bir arada verilmektedir. Çalışmada Kur’ân’ı tercüme edenlerin cinsiyeti, dinleri, inanç değerleri, zihniyetlerine de işaret edilmektedir. Mütercimler bayan-erkek olarak tasnif edildikleri gibi, Müslüman gayr-i müslim şeklinde de bir ayrıma tabi tutulmaktadırlar. Müslüman mütercimler ayrıca Ehl-i Sünnet, Şiî, Kadiyani, Ahmedi, Alevi gibi mezhepsel kategorilere göre zikredilmekte, bunlarla ilgili bazı istatistiksel analizler ve yorumlar yapılmaktadır. Bütün bunlar uzun, meşakkatli ve yorucu araştırmaların ardından elde edilen bilgilere dayalı olarak büyük bir dikkat ve hassasiyetle yapılmaktadır. Ayrıca dünya dillerinde yapılmış olan Kur’ân tercümeleriyle Kitab-ı Mukaddesin tercümeleri sayısal olarak mukayese edilmekte ve buna dair değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu maksatla bugüne kadar yapılmış tam veya kısmî Kitab-ı Mukaddes tercümelerine dair rakamlar tespit edilmekte; ancak sayısal değerler verilirken tam olanlara itibar edilmektedir. Kur’ân-ı Kerim’in tercümeleri de aynı minval üzere tasnife tabi tutulmakta ve buna göre sayısal değeler takdir edilmektedir. Ayrıca dünya çapında yapılmış olan Kur’ân tercümeleri ile Kutsal Kitap tercümeleri arasında sayısal bazı mukayeseler ve değerlendirmelere de yer verilmektedir. Makalenin sonunda, çalışma boyunca elde edilen bilgiler değerlendirilmektedir. Bunun için zaman zaman bazı tablo ve grafikler kullanılmakta, elde edilen neticeler bu grafik ve tablolar üzerinden verilmektedir. Bu çalışmada sadece tam Kur’ân tercümeleri ele alınmaktadır; tam olmayan, cüz, sure veya belli bazı ayetlerin tercümesi şeklinde olan tercümeler sayılara katılmamakta, değerlendirmeye alınmamaktadır. Yine burada yalnızca matbu tercümeler üzerinde durulmaktadır. Daha önce yazmayken, sonra tabedilmiş olanlar da çalışmaya dâhil edilmekte; ancak hâlen yazma durumunda olan tercümelerin üzerinde durulmamaktadır. Çalışmada başta Suudi Arabistan’da bulunan Mucemmeu'l-Melik Fehd olmak üzere İran’da Müessese-i Ferhengi Tercüman-i Vahiy, Merkezu Tercemeti’l-Kur’âni’l-Mecid bi’l-Luğâti’l-Ecnebiyye et-Tâbi’ li Munazzamati’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-Hayriyye el-Cumhuriyye el-İslâmiyye fi’l-İran, Pakistan’daki Ahmediye ve Kadiyani Cemaatleri, Mısır’daki Ezher Üniversitesi Tercüme Bölümü gibi dünyada Kur’ân tercümesi işiyle ilgilenen resmi kurum ve kuruluşların faaliyetleri de işlenmektedir. “Hiçbir Lisan Kur’ân’sız Kalmasın” projesi çerçevesinde Kur’ân’ı muhtelif dil ve lehçelere çevirmeye çalışan Diyanet İşleri Başkanlığı Yabancı Dil ve Lehçelerde Yayınlar Dairesinin faaliyetleri de incelenmektedir. Çalışma sadece 2020 yılının başına kadar yazılmış olan Kur’ân tercümelerini kapsamaktadır.