XIX. YÜZYILIN İLK YARISINDA HOKAND HANLIĞI’NDA KALEME ALINAN TARİHİ ESERLER

Abstract

1709 yılında Buhara Hanlığı’ndan ayrılarak Özbeklerin Ming boyu önder- liğinde Fergana Vadisi merkezli kurulan Hokand Hanlığı, 1876 yılında Rus işgali ile tarih sahnesinden çekilmiştir. Hokand Hanlığı, 163 yılıaşkın bir süre zarfında Türkistan’da siyasi, ekonomik ve kültürel olaylarda önemli rolleroynamıştır. Fergana Vadisi ve Kazak bozkırlarının bir bölümünde bir buçuk asırdan fazla hüküm süren Hokand Hanlığı’nın tarihinin aydınlatılmasında yerli kaynaklar büyük önem arz etmektedir. Hokand Hanlığı’nda tarih yazımgeleneği XIX. asrın ilk yarısındaşekillenmeye başlamıştır. Bu dönemde yazı-lan tarihi kaynaklar hükümdarların özel istekleriyle kaleme alınmıştır.Çalış-mamızdaişleyeceğimiz XIX. asrın ilk yarısındakaleme alınmıştarihi kaynak- lardan ilki Emirnâme isimli eserdir ve Alim Han (1799-1809) devrindeyazıl- mıştır. Alim Han’a darbe yaparak tahta geçen kardeşi Ömer Han (1809-1822) döneminde ise tarih yazımıhız kazanmıştır. Ömer Han’ın devrini anlatanÖmernâme veŞahnâme-i Nüsret Pâyâm isimli tarih kaynaklar dönemin ünlüşairleri tarafından yazılmıştır. Ömer Han’dan sonra tahta geçen oğlu Mu- hammed Ali Han (1822-1842)’ın dönemini anlatmak için mürebbiyesi Cihan Atın (Üveysi) tarafından yazılmaya başlayanVâkıât-ı Muhammed Ali Han isimli eser ise müellifinin ölmesi sebebiyle tamamlanamamıştır. Doğu Türkis-tan Hocalar ailesine mensup, Alim Han ve Ömer Han’ın yeğeni HakimhanTöre’nin kaleme aldığıMüntahabü’t-Tevarih, Alim Han, Ömer Han, Mu- hammed Ali Han veŞirali Han (1842-1845) dönemlerini anlatan ana kaynak-lardan birisidir. Muhammed Ali Han’ın 1842 yılında Buhara Emiri Nasrullah tarafından katledilmesi ve devamında gelişen olaylarıanlatanŞahnâme-i Diva- ne Mutrib, Hokand tarih yazıcılığında yeni bir destan örneği olarak ortayaçıkmıştır.Şahnâme-i Divane Mutrib’de anlatılan olayların devamı niteliğinde olan ve aynıtarzda kaleme alınanŞahnâme-i Divane Andalib,Şirali Han’ın kahramanlıklarınıve Hokand Hanlığı’nıBuhara Emirliği’nin esaretinden kurtarmasınıanlatmaktadır.