Türkiye'nin Bern Sözleşmesi'ne Katılım Sürecinde Telif Haklarını Koruma Cemiyeti ve Halide Edib Adıvar

Abstract

Öz: Osmanlı İmparatorluğu, on dokuzuncu yüzyılın sonları ve yirminci yüzyılın başları itibariyle izlenen eğitim ve kültür politikaları doğrultusunda Bern Sözleşmesi’ne katılmayı reddetti. 1923’te ise Ankara hükûmeti Lozan’da, Türkiye’nin kısa süre içerisinde Bern Birliğine katılacağını taahhüt etti fakat varılan mutabakata ve uluslararası baskılara rağmen Türkiye 1951’e kadar Bern Birliğine üye olmaktan kaçındı. Durumdan rahatsızlık duyan bir grup yazar ve sanatçı, kamuoyunda konuya dikkat çekmek ve hükûmete baskı yapmak amacıyla 1948 yılında Halide Edib Adıvar’ın liderliğinde örgütlenerek Telif Haklarını Koruma Cemiyetini kurdu. Cemiyet bir süre sonra amacına da ulaştı. Ancak yakın zamana kadar Telif Haklarını Koruma Cemiyeti özelinde yeterince araştırma yapılmadığından, topluluğun Türkiye’de uluslararası fikrî mülkiyet hukukunun yerleşikleşmesine sağladığı önemli katkılar tam anlamıyla açığa çıkarılamamıştır. Makale, bu noktadan hareketle, Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ne katılım sürecinde Telif Haklarını Koruma Cemiyetinin üstlendiği kilit rolü ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, cemiyetin Bern Sözleşmesi lehine üç yıl boyunca (1948–1951) yürüttüğü kampanyanın Türk hükûmetinin uluslararası fikrî mülkiyet hukukuna karşı tutum değişikliğinde etkili olduğu iddia edilmektedir. Öte yandan, Türkiye’nin Bern Sözleşmesi’ni imzalaması kesinleşince, Telif Haklarını Koruma Cemiyetinin faaliyetlerine son verildiği tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Bern Sözleşmesi, fikrî mülkiyet hukuku, Telif Haklarını Koruma Cemiyeti, Halide Edib Adıvar, edebiyat sosyolojisiThe Role of the Society for the Protection of Copyrights and Halide Edib Adıvar in Turkey’s Accession to the Berne ConventionAbstract: The Ottoman Empire refused to accede to the Berne Convention in line with cultural and educational policies that took effect during the late nineteenth and the early twentieth century. By 1923, at the Lausanne Conference, the founders of the Turkish Republic guaranteed that they would soon join the Berne Union. However, despite the international pressures and the Treaty of Lausanne, Turkey avoided being a member of Berne Union until 1951. In 1948, a group of Turkish authors and artists who deplored this failure organized under the leadership of Halide Edib Adıvar to draw public attention to the matter and put pressure on the government. They then founded the Society for the Protection of Copyrights, and this civil initiative achieved its goal. On the other hand, when the Turkish government decided to join the Berne Union, the Society ceased its activities. To date, however, the Society’s vital contribution to the implementation of international intellectual property law in Turkey has been overlooked by most researchers. Hence, in this article I aim to demonstrate the crucial role of the Society for the Protection of Copyrights in the process of Turkey’s accession to the Berne Convention. Within this context, I argue that there is a clear link between the Society’s campaign conducted over its three years (1948–1951) in favor of the Berne Convention and the change in the Turkish government’s attitude toward international intellectual property law.Keywords: Berne Convention, intellectual property law, the Society for the Protection of Copyrights, Halide Edib Adıvar, sociology of literature