Weber Sosyolojisinde Yahudiler ve Kapitalizmin İrrasyonel Formu Olarak Parya Kapitalizmi”

Abstract

WEBER SOSYOLOJİSİNDE YAHUDİLER ve KAPİTALİZMİN İRRASYONEL FORMU OLARAK PARYA KAPİTALİZMİModern kapitalizmin kökenleri sorunu 19. yüzyılda Batı’da sosyal bilimlerin gündemini oluşturan en önemli konulardan biridir. Köken tartışmalarına katılanlar -modern kapitalizmin belirli bir dönemde ve dünyanın özgül bir coğrafi bölgesinde doğması nedeniyle- Batı’nın ekonomik evrimine odaklanmış ve modern kapitalizmle sonuçlanan bu süreci bütün boyutlarıyla kavramaya çalışmışlardır. Bilindiği gibi Karl Bücher, Werner Sombart ve Karl Marx gibi isimler bu tartışmaya önemli katkılar yapmışlardır. Yüzyıl dönümünde, sosyoloji biliminin kurucu isimlerinden olan Max Weber de tartışmaya katkı yapan isimlerden biri olmuştur. Weber’in modern kapitalizmin kökenlerine dair tezleri oldukça kapsamlıdır. Weber, söz konusu tezlerini özellikle Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Ekonomi ve Toplum ve Genel İktisat Tarihi başlıklı çalışmalarında dile getirmiştir. Bu çalışmaların çeşitli bölümlerinde Batı kapitalizminin -Weber’in ifadesiyle rasyonel kapitalizmin- doğmasına neden olan çok sayıda faktörü, bunların önkoşullarını ve genel özelliklerini açıklamıştır. Weber’in Batı kapitalizmini rasyonel kapitalizm olarak tanımlaması elbette sebepsiz değildir. Weber, kapitalizmin tarihin farklı dönemlerinde ve farklı coğrafyalarda çeşitli görünümler altında ortaya çıktığını düşünmüştür. Kapitalizmin rasyonel özellikler sergileyen modern biçimi ise tarihin belirli bir döneminde sadece Batı’da ortaya çıkmıştır. Weber kendi kuramını geliştirirken, özellikle Batı kapitalizminin doğuşuna ilişkin nüfus artışı, 16. ve 17. yüzyıllarda yaşanan fiyat devrimi, teknolojik yenilikler ve ücretli emek gibi tek bir faktörü öne çıkaran kuramları eleştirmiştir. Bununla birlikte Weber, tek bir faktörü öne çıkaran kuramlardaki bazı fenomenlerin -Avrupa’nın coğrafi yapısı, savaşla bağlantılı endüstri ve lüks tüketim gibi- kapitalizmin doğuşunda etkili olduğunu reddetmemektedir. Ancak diğer yandan sömürgeciliğin ve Yahudilerin kapitalizmin doğuşunu sağladığına yönelik tezleri kabul etmemektedir. Sömürgecilik, Weber’in de kabul ettiği gibi, çeşitli zenginlik unsurlarını bir araya getirmiş ancak modern kapitalizmi karakterize eden piyasa odaklı üretime yol açmamıştır. Benzer biçimde Yahudiler de parayla yapılan ticaretteki bütün becerilerine rağmen rasyonel kapitalizmin yaratılmasında hiçbir rol oynamamış ve bunun yerine Weber’in ifadesiyle bir tür parya kapitalizmi yaratmışlardır. Weber, özellikle Antik Yahudilik başlıklı çalışmasında Yahudilerin büyüye karşı net bir tavır koyarak modern Batı ekonomisinin doğuşuna olağanüstü katkılar yaptıklarını kabul etse de, Yahudilerin hiçbir zaman rasyonel kapitalist bir ruh geliştiremediklerini iddia etmiştir. Bu tebliğde, Max Weber’in modern rasyonel Batı kapitalizminin doğuşuna yönelik açıklamalarında Yahudilere biçtiği rol, başka bir ifadeyle rasyonel kapitalizm ve Yahudiler arasındaki ilişkisizliğe yönelik tezleri tartışmaya açılacaktır. Bu çerçevede ilk önce Weber’in kapitalizmin farklı türlerine yönelik açıklamaları ana hatlarıyla tanıtılacak ve Weber’in Yahudilerin iktisadi ahlâkı ve faaliyetlerini belirli bir kapitalizm türü içinde konumlandırırken ileri sürdüğü gerekçeler açıklanacaktır. Ardından, Weber’in genel kuramı çerçevesinde Yahudilik ve modern Batı’yı tanımlayan rasyonel kapitalizm arasındaki ilişkisizlik iddialarının anlamı ve muhtemel sonuçlarına dair bazı çıkarımlarda bulunulacaktır. Anahtar Kelimeler: Max Weber, Modern Kapitalizm, Parya Kapitalizmi, Yahudiler ve Kapitalizm, Yahudi İktisadi AhlâkıJEWS and PARIAH CAPITALISM AS THE IRRATIONAL FORM OF CAPITALISM IN WEBER SOCIOLOGYThe question of the origins of Modern capitalism in the 19th century it is one of the most important issues that make up the agenda of Social Sciences in the West. Participants in the origin discussions focused on the economic evolution of the West -due to the fact that modern capitalism was born in a certain period and in a specific geographical region of the world- and tried to understand this process, which led to modern capitalism, with all its aspects. As it is known, names such as Karl Bücher, Werner Sombart and Karl Marx have made important contributions to this debate. At the turn of the century, Max Weber, one of the founding figures of sociology, was also one of the contributors to the debate. Weber's theses on the origins of modern capitalism are quite comprehensive. Weber framed his theses in particular in his works entitled Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, Economics and Society, and General Economic History. In various parts of these studies, he explained the numerous factors, their prerequisites and general characteristics that led to the birth of Western capitalism - rational capitalism, in Weber's words. Weber's description of Western capitalism as rational capitalism is, of course, not without reason. Weber thought that capitalism arose in different periods of history and under different semblances in different geographies. The modern form of capitalism, which exhibits rational characteristics, appeared only in the West at a certain period of history. While developing his theory, Weber criticized the theories, especially regarding the emergence of Western capitalism, that underscored a single factor such as population growth, the price revolution of the 16th and 17th centuries, technological innovations and wage labor. However, Weber does not deny that certain phenomena in theories that point out a single factor -such as the geographical structure of Europe, war-related industry, and luxury consumption- were instrumental in the birth of capitalism. But on the other hand, he does not concur with theses that colonialism and Jews led to the birth of capitalism. Colonialism, as Weber acknowledged, combined various elements of wealth but did not result in the market-driven production that characterizes modern capitalism. Similarly, Jews, despite all their skills in the trade with money, played no role in the creation of rational capitalism and instead, in Weber's words, created a kind of pariah capitalism. Although Weber acknowledges that Jews made extraordinary contributions to the birth of the modern Western economy by taking a clear stand against sorcery, especially in the study titled Ancient Judaism, he claimed that Jews had never been able to develop a rational capitalist spirit. In this paper, the role that Max Weber cast to the Jews in his interpretation for the emergence of modern rational Western capitalism, in other words, his theses on the irrelevance between rational capitalism and Jews will be discussed. In this context, Weber's explanations of different types of capitalism will first be outlined and Weber's justifications for positioning the economic ethics and activities of Jews within a particular type of capitalism will be explained. Then, within the framework of Weber's general theory, inferences will be made about the meaning and possible consequences of the claims of irrelevance between Judaism and rational capitalism that define the modern West. Keywords: Max Weber, Modern capitalism, Pariah Capitalism, Jews and Capitalism, Jewish Economic Ethics