Hanefî Mezhebinin Tarihî Seyrinde Memlükler Dönemi Hanefiliği

Abstract

VI. (XII) yüzyıldan itibaren İslam dünyasının özellikle doğusunda yaşanan ve kısa sürede son bulmayan siyasî istikrarsızlıklar başta olmak üzere çeşitli nedenler Müslüman coğrafya içerisinde göç hareketliliğinin yaşanmasına yol açmıştır. Bu süreçte bilhassa Şam-Mısır hattının Zengîler ile başlayarak Eyyûbî ve Memlükler ile artış gösteren bir istikrar ve güven atmosferine kavuşması bu bölgeleri, yurtlarını terk eden Müslüman göçmenler için bir cazibe merkezi getirmiştir. Siyasî, iktisadî, toplumsal, askerî ve başka açılardan çeşitli neticelere sahip olan bu hareketlilik dönemin ilmî yapısı üzerinde de etkili olmuştur. Dört Sünnî fıkıh ekolünden biri olan Hanefî mezhebinin uzun bir süre sonra bu coğrafyada görünür biçimde bir varlık göstermeye başlaması ve mezhebin entelektüel faaliyet ve üretim merkezinin İslam dünyasının doğusundan büyük ölçüde bu bölgeye intikal etmesi bu etkilerden bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bölgenin Hanefî mezhebinin özellikle tedris ve telif faaliyetleri açısından yaklaşık dört asrı kapsayan bir süreç boyunca merkezî bir rol oynamış olması, çeşitli araştırmacılar tarafından Hanefi mezhebinin “Memlük safhası” yahut “Mısır Hanefiliği” gibi muhtelif isimlerle anılan bu dönemi Hanefî mezhebinin tarihi seyri açısından önemli kılmaktadır. Yaşanan bu bölgesel değişimin sebepleri, Memlük Hanefiliğinin ne zaman başlayıp ne zaman sona erdiği, temel özelliklerinin neler olduğu gibi hususlar bu tebliğin cevap aradığı temel sorular arasında yer almaktadır.