Israiliat as an information bridge between cultures and its reflections on Ottoman folk culture

Abstract

İsrailiyat, başta Yahudi kültüründen olmak üzere Hıristiyan, Fars, Hind, Orta Asya ve hatta Çin kültüründen İslam kültürüne geçmiş bilgilerin genel adıdır. Bu bilgiler daha çok İsrailoğulları diye bilinen Yahudilerden geçtiği için İsrailiyat diye isimlendirilmiştir. Ancak İslam’ın ortaya çıktığı bölge olan Orta Doğu’ya yakın olan diğer kültürlerden de önemli miktarda bilgi akışı olmuştur. Bilhassa bölgenin önemli bir dini olan Hıristiyanlıktan ve yine o zamanlar Hıristiyan bir toplum olan Bizans/Grek kültüründen de önemli miktarda bilgi ve haber İslam kültürüne girmiştir. Bunun yanında yine bölgenin önemli bir medeniyet ve kültür havzası olan İran kültürü, dünyanın en eski kültürlerinden birini oluşturan Hind ve Çin kültürü ve özellikle de Orta Asya bölgesinde yaşayan Türk/şaman kültürüne ait bazı kültürel unsurlar da bir ölçüde İslam kültür hazinesi arasındaki yerini almıştır.

İsraili haber ve bilgiler İslam’ın peygamberi Hz. Muhammed döneminden itibaren İslam kültürüne geçmeye başlamıştır. Bu dönemde ağırlıklı olarak Yahudi din kültürü Müslümanların ilgisini çekmiştir. Zira Kur’an, Yahudilerin geçmişinden, İsrailoğulları tarihinden, onların kutsal kitaplarından, peygamberlerinden ve diğer önemli şahsiyetlerinden sık sık bahsediyor, onlara ait bazı bilgiler sunuyordu. Kur’an’ın uzun uzadıya bahsetmeyip sadece temasta bulunduğu bu hususlarla ilgili geniş bilgi almak üzere Müslümanlar, aralarında yaşayan Yahudilere sorular soruyor, onların verdiği cevapları konuyla ilgili önemli bir bilgi olarak alıyorlardı. Daha sonraki dönemlerde İslam coğrafyasının gelişmesine ve genişlemesine paralel olarak yeni karşılaşılan kültürlerden de bilgi akımı meydana gelmeye başladı.

Pek çok İslami kaynaklarda yer alan İsraili haberlere zaman zaman tepkiler de gösterilmiştir. Bu konuda Müslümanların kutsal kitabı Kur’an ve yine Müslümanların peygamberi Hz. Muhammed olumlu veya olumsuz tepkiler ortaya koymuş, buna göre İsraili haberler karşısında takınılacak tavır konusunda bir çerçeve belirlenmiştir. Diğer Müslüman alimler de belirlenen bu çerçeve içerisinden bir takım tepkiler geliştirmişlerdir. Ancak öyle veya böyle bu israili haberler İslami kaynakların büyük bir kısmına girmiş, bu kaynakları okuyanlar üzerinde de ciddi bir etki meydana getirmiştir.

Bu cümleden olarak Müslüman Osmanlı halkının inanca dayalı kültürleri üzerinde de israiliyatın büyük bir etkisi olmuştur. Osmanlı halkının beslendiği ve bolca istifade ettiği dini kaynaklarda çok sayıda israili haber ve bilgi yer almıştır. Bu bilgiler çoğunlukla efsanevi bir nitelik arzettiği, insanın hayal gücünü süslediği ve idealini yansıttığı için halk tarafından büyük ilgi görmüştür. Bu ilgi onların dini kültürlerinin bu efsanevi bilgi ve haberler çerçevesinde şekillenmesinde oldukça etkili olmuştur.

İşte bu çalışmada bu hususlar etraflı bir şekilde ve örneklerle sunulacak, israiliyatın bu kültürler arasında bilgi akımını ve intikalini sağlayan bir köprü görevi gördüğü/görebileceği hususu üzerinde durulacaktır.