Eski Türklerde kompozit yay nasıl yapılıyordu? Karpat Havzası’nda 7. yüzyıla ait bir Avar yay ustasının mezar kalıntıları

Abstract

Türklere ilişkin arkeolojik buluntuların en tipik öğeleri atlı definler ve mezarlara konulmuş yay, oklar, sadak (okluk) gibi atlı bozkır savaşçılarının vazgeçilmez silahları ve donanımlarıdır. Şimdiye kadar kazılmış Eski Türk Çağı mezarlarının neredeyse her birinde karşımıza çıkan bileşik ya da kompozit diye bilinen yayların hayvan kemiklerinden veya boynuzdan hazırlanmış parçaları, yayların kabzalarının ve yay başlarının mukavemet gücünü artırmak için kullanıldığı bilinmektedir. Fakat Avrasya çapında son derece önemli bir yeri olan bu silahların hazırlanışına ilişkin arkeolojik veriler maalesef bulunmamaktadır. Bu Erken Ortaçağ dönemine ait yayların hazırlanışına ilişkin bilgilerimiz ancak konunun uzmanları tarafından yapılan rekonstrüksiyonlara dayanmaktadır. Şimdiye kadar Avrasya bozkırlarında yapılan kazıların hiçbirinde yay yapımında kullanılan araç-gereçlere de rastlanmamıştır.

Bu bildiride, 2010 yılında Macaristan’da 7. yüzyıla ait bir Avar mezarında yaptığımız kazıda elde ettiğimiz bulguları tanıtacağız. Mezarda yay yapımında kullanılan pek çok araç-gereç yanında yarı işlenmiş kemiklerin de bulunması, mezara defnedilen kişinin çok büyük bir olasılıkla bir yay ustası olduğuna işaret ediyor.

Mezardan çıkan bu araç-gereçler, yani somut arkeolojik veriler ışığında Erken Ortaçağ’da yayın nasıl hazırlandığını artık daha iyi anlama imkânına sahip olduğumuzu söyleyebiliriz.

Bildirimizde aynı zamanda Eski Türk arkeolojisine ilişkin önemli bir noktaya da dikkat çekmek istiyoruz. Eski Türklerin maddi kültürü hakkındaki bilgilerimiz ancak Eski Türklerin mezarlık komplekslerine ilişkin geniş çaplı arkeolojik kazıların yapılması ve bunların sistematik biçimde incelenmesiyle artabilir. Fakat Eski Türklere ilişkin geniş çaplı arkeolojik araştırmalar son derece azdır. Bu noktada, kimi problemlerin incelenmesinde Avarlara ilişkin arkeolojik araştırma sonuçlarının kullanılabileceğini düşünmekteyiz. Nitekim Türk dilli Avarlar, 568’den 9. yüzyıla kadar Avrupa tarihinde çok belirleyici bir rol oynamıştır. Bunun sonucu olarak Karpat Havzası’nda Avar döneminden kalan yaklaşık 3.500 mezarlık bulunmaktadır. Şimdiye kadar ise yaklaşık 60.000 Avar mezarı kazılmış ve buluntuları incelenmiştir. Bu buluntular arasında Orta Asya’dan getirdikleri defin adetlerinin izleri yanında, inanç dünyalarına ve maddi kültürlerine ait bulgular da önemli bir yer tutmaktadır.